Toplamda dünyada 1,5 milyondan fazla Leton vardır. %90 kadarı Letonya’da yaşarken diğerleri ABD, Rusya, Avustralya, Kanada, Birleşik Krallık ve Almanya ile Brezilya, Litvanya, İsveç, Estonya ve İrlanda’da bulunur. Aslında dünyada Letonların varlık göstermediği az ülke vardır, o yüzden Letonya’yı hiç ziyaret etmemiş olsanız dahi başka bir yerde bir Letonlar karşılaşma şansınız yüksektir. Bu kitapçık size bir Leton’un ne olduğunu daha iyi anlamanıza yardımcı olma amacıyla hazırlanmıştır. Kabul edelim ki her birey kendine hastır, ama biz çoğu Leton için yaygın olan daha belirgin özellikleri bu yazımızda vurgulamak istedik.
Bir Leton’un Evi Ve Ailesi
Tarih içinde Letonlar tek ailelik çiftlik evlerinde yaşamayı köylerde yaşamaya tercih etmiştir. Letonya’nın kırsal kesimlerinde oturanların çoğu aynı şekilde yaşamaya devam etmektedir. Letonların bu diğerlerinden rahat bir uzaklıkta mahremiyet tutkusu, içine kapanık, kendilerine yeten ve bağımsız karakterlerinden dolayı olabilir. Bugün dahi, bir Leton ailesini ve evini her şeyin üzerinde tutar ve sadece yakın arkadaşlar ile akrabaları bu aile içindeki özel haneye kabul eder. Bir Leton çok sayıda yakın arkadaşa sahip olmayabilir fakat kurulmuş olan o arkadaşlıklar altından daha değerlidir. Kadınlar Leton toplumunda özellikle önemli bir rol oynarlar. Aile içinde, aileyi bir arada tutan ve geleneği aktaran kadındır. Bugün Letonya’da kadınlar, devlet başkanlığı dâhil olmak üzere önemli rolleri üstlenmiştir. Leton erkekleri de buna karşılık, Leton kadınlarının akıllı ve ilgili olmalarının yanında fazlasıyla güzel olmalarının gururunu yaşar.
Bir Leton Ne Yer?
Antik çağlardan beri, Leton bayramları görünüşte bitmeyecek bir yemek bolluğu ve şevkle tüketilen ruhların olduğu neşeli kutlamalarla nitelenir. Fakat sıradan günlerde dahi, bir Leton için iyi bir yemek önemlidir. Geleneksel Leton mutfağı çeşitli yemekleri içerir: çavdar ekmeği, patates, sosis ve et, balık, çeşitli süt ürünleri, bira ve kvass. Kahvaltılar genelde çay veya kahve ile birlikte peynirli ya da sosisli sandviçten oluşur. Öğle yemekleri sıklıkla bir bardak kefir ya da meyve suyu ile birlikte sebzeli veya etli çorba ile patates içerir. Daha az sıklıkla pirinç, karabuğday veya makarna, bir et yemeğine eşlik eder. Letonlar hararetle geleneksel çavdar ekmeğine düşkündürler, özellikle de ev yapımıysa, fakat “ekşi tatlı” çavdar ekmeği de yaygındır. Çoğu Leton ailesinde paylar, elmalı turtalar ve cheesecake bir öğünü tamamlamak üzere pişirilir.
Letonlar Ve Doğa
İster kentte ister şehirde yaşıyor olsun, tüm Letonlar doğaya derin bir saygı gösterir: toprak, deniz, hayvanlar, özellikle de çiçekler ve ağaçlar. Her türden büyük ağaç özel koruma için kayıt edilir ve listelenirken büyük meşeler özellikle çok sevilir. Büyük ağaçlara duyulan bu yakın ilginin kökleri eski zamanlardaki Hıristiyanlık öncesi inançlara, geleneklere ve folklora, Letonların birçok doğa tanrısına tapındığı ve bu kutsal ağaçların altında ya da etrafında ritüeller sergiledikleri zamanlara dayanır. Letonlar aynı zamanda leyleklere çok özel bir ilgi duyarlar ve bir kimsenin evine yuva yapmış bir leyleği o evde yaşayan kişilere bahşedilmiş bir lütuf olarak görürler. Bu eskiden kalma gelenekler, hayata karşı “yeşil” bir felsefeyi benimseyen çoğu günümüz Letonlarının düşüncelerinde yaşamaya devam etmektedir. Letonya’nın çoğu bölümünün insan eli değmeden doğal halleriyle korunması şaşırtmamalıdır.
Letonlar Ve Harika Dış Mekanları
Doğa sevgisi çoğu Leton’un hayat tarzının bir parçasıdır. Letonlardan birçok nesil kırsal alanda yaşamayı ve çalışmayı seçmişken, şehir sakinleri bile dinlenmek için zamanlarını şehrin hay huyundan uzakta geçirmeyi tercih eder. Hafta sonlarını ve tatillerini deniz kıyısında geçirirler, bir göl ya da nehir kenarında piknik yaparlar ya da Letonya’nın büyük ormanlarında yürüyüşe çıkarlar. Bu özellikle yazın, Letonlar güneşlenerek dinlenirken, yüzerken ya da balık tutarken, bisiklet veya bota binmek gibi daha aktif sporlarla uğraşırken böyledir. Letonya’nın zengin vahşi yaşamı sayesinde avcılık erkekler arasında hâlâ yaygın bir spordur. Gün içindeki faaliyetler ne olursa olsun, akşamlar genellikle başında yemeklerin pişirildiği, şarkıların söylenip düşlerin kurulduğu ateşlerin etrafında sonlanır.
Bir Leton Ve Toprakları
Küçük aile çiftliklerine ve çiftlik evlerine, evdeki Leton ruhunun en iyi görüldüğü yerler olarak bakılır. Buralar Leton değerlerinin ve geleneklerinin yetiştiği ve korunduğu yerlerdir. Letonya’da bu tür çiftlikler sokak ya da yol isimleriyle değil, çoğu yüzyıllar öncesine kadar giden özel isimlerle adlandırılır. Bahçe yetiştirmek yaygın bir hobidir hatta en güzel ve en iyi bakılmış bahçeler arasında yarışmalar dahi yapılır. İhtiyar Letonlar zamanlarının büyük kısmını meyve sebze bahçeleri için harcar ve kış için stok hazırlarlar: reçeller ve meyve suları ile salamura ve sebze turşuları ve özellikle de salatalık ile lahana turşusu. Ormanlardaki zenginlikten ötürü, dut ve yabani mantar toplamak Letonların nesiller boyu en sevdikleri işlerden olmuştur. Temmuz’dan Eylül’e kadar Leton ormanları, hasır sepetlerini çilekler, ağaç çilekleri, yaban mersinleri, kızılcıklar ve mantarlarla dolduran Letonlarla dolu olur.
Letonlar Ve Çiçekler
Letonlar çiçeklerini çok sever ve onları insanları (kadın erkek), mekânları veya olayları onurlandırmak adına cömertçe sunarlar. Çiçek konusunda zevkler değişkenlik gösterir fakat Letonları çiçek verme konusunda yönlendiren, çiçek sunma geleneğine ait birtakım yazısız kurallar mevcuttur. Başka bir kimseye çiçek sunarken, buketteki çiçekler tek sayıda olmalıdır: üç, beş, yedi veya dokuz. Fakat çiçekleri bir mezara koyarken çift sayıda çiçek kullanılır. Çiçekler, takdirleri sunmak; bir doğum gününü, yıldönümünü, düğünü, terfiyi ya da bir başarıyı kutlamak ya da en basitinden bir kimseyi gülümsetmek için verilir. Eski zamanlardan beri çiçekler, meşe yaprağından çelenkler ve diğer yabani ot ve çiçek aranjmanları kutlama durumlarında dekorasyon olarak kullanılmıştır. Letonlar kendilerini, evlerini, ev ve çiftlik hayvanlarını ve hatta günümüzde arabalarını çiçeklerle süslerler.
Letonlar Ve Ateş
Belki Letonya’nın ılıman Kuzey Avrupa ikliminden dolayı veya belki de yalnızca Letonların eski geleneklerinden birçoğunu korumuş olmalarından ötürü ama sonuçta Letonlar ateşe çok düşkündür. Ateş, yaz gündönümü festivali olan Jani’de, Leton kırlarının yakılan binlerce ateşle aydınlanması ile önemli rol oynar. Mumlar festival atmosferinin olmazsa olmaz bir parçası sayıldığından mum olmadan hiçbir Leton bayramı tam sayılmaz. Mumlar doğum günü pastalarının üzerinde, cenazelerde, pencere içlerinde ve mezuniyet törenlerinde yakılır. Yeni yıl gecesi birçok Leton yılbaşı ağaçlarını renkli ampullerdense gerçek mumlarla süslemeyi tercih eder. Mumlar düğünlerde masalarda bulunur ve mičošana adı verilen geleneksel gece yarısı evlilik ritüelinde ellerde taşınır. Ahşaptan, seramikten veya metalden yapılan mumluk ya da şamdanlar da geleneksel Leton sanatı ve el işçiliğinin önemli bir parçasıdır. Letonlar aynı zamanda hem halka açık büyük etkinliklerde hem de kişisel partilerde havai fişek gösterilerini severler.
Leton Şarkıları Ve Dansları
Letonlar Ve Bayramları
Letonlar için en yaygın dört bayram Noel, Yeni Yıl, Paskalya ve Jani’dir (yaz gün dönümü). 24 Haziran akşamı kutlanan Jāņi özellikle kayda değerdir. Çoğu Leton onu açık havada kırlarda seyreder: insanlar çiftliklerde, çiftlik evlerinde, tarlalarda ya da ormanlarda bir araya gelir ve alacakaranlık vakti bir tepenin üzerinde, tercihen de büyük bir meşe ağacının yakınında devasa bir ateş yakarlar. Jani akşamı Letonya’nın üzerinde uçan herkes, tüm ülkenin binlerce parıldayan ateşle nokta nokta olmasından dolayı çarpıcı bir ışık gösterisine şahit olacaktır. Festivale hazırlanmak için özel Jani yemekleri -domuz pastırmalı ve kereviyeli peynir- hazırlanır ve bol bol yetecek kadar bira sağlanır. Kızlar kendilerini yabani çiçek çelenkleriyle süslerken oğlanlar başlarını meşe yaprağından taçlarla donatır. Geleneksel Jani şarkılarının söylenmesi artık daha çok kaydedilmiş müzik ve sahne performanslarıyla desteklense de gerçekte bütün Letonlar karakteristik ligo nakaratlarıyla birlikte en az birkaç Jani şarkısı bilir. Bu dayanıklı Jāņi cümbüşçüleri yeterli dayanıklılıklarıyla büyük kısmını şarkı söyleyerek ve dans ederek geçirerek, Jani Gününün doğuşunu karşılamak için tüm gece ayakta kalırlar. Daha romantik eğilimli çiftler geceyi ormanda, “aşk merdiveni” çiçeğini arayarak birlikte geçirirler.
Letonlar Ve Sembolleri
Letonlar açık bir şekilde vatansever duygularını göstermez fakat topraklarını ve ülkelerini derinden severler, spor ve kültürdeki başarılarından dolayı büyük gurur duyarlar. Leton olmanın özü bazı yaygın sembollerde kodlanmıştır. Bayrak ve Riga’daki Özgürlük Anıtı gibi bazı semboller Leton devleti ve Leton halkının özgürlüğüyle ilişkilendirilmiştir. Meşe de kendince gücü, dayanıklılığı, uzun ömrü ve hayatta kalmayı sembolize eder. Bu yüzden Jani boyunca erkekler tarafından giyilen veya özel başarılara imza atmış atletler ile deneyimli işçilere sunulan meşe çelengi, tüm bu özellikleri taşır. Kadınların taktığı çiçek çelenkleri de bu Leton değerlerini taşır. Festival alanlarını aydınlatan ateş de kendince ışığı ve içtenliği sembolize eder. Ve 1991’den beri de Letonya’yı bağımsızlığına taşıyan “Barikatlar Günü’nde” yakılmış ateşleri temsil etmiştir. Leton süsleme ve dekorasyon tasarımında görülen zengin çeşitlilikteki semboller aynı zamanda eski zamanlardan kalma, bilgelik, güç, güvenlik ve ruhani inançlar gibi çeşitli anlamlar taşır.
Letonlar Ve Dilleri
Dünyadaki Letoncayı konuşan insan sayısı 2 milyonu geçmekte ve Letonca bunlardan 1,4 milyonunun anadilidir. Letonca Hint-Avrupa dil ailesine mensuptur ve Litvanca ile birlikte, Slav ve Germanik dil grupları ile akrabadır fakat ayrı olarak Baltık dil grubunu oluşturur. Leton dili, Litvanca gibi proto Hint-Avrupa dillerinin hem dağarcık hem de gramer bağlamında çoğu öğesini korumuş ve bu bakımdan dilbilimcilerin özel ilgisini çekmektedir. Günümüz yazınsal Leton dili ülke boyunca her kesimde pratik olarak kullanılmakta, konuşulan Letonca genelde çeşitli yerel lehçelerden öğeler sergilemektedir. 150 civarında Letonca gazete yayımlanmakta, bu sayı 200 dergi ve bültenlerle birlikte toplam satış miktarı olarak 110 milyonu bulmaktadır. Ayrıca her sene Leton dilinde iki bin kadar kitap basılmakta, toplam satış miktarı olarak yaklaşık 5 milyonu bulmaktadır.
Letonlar Ve İsimleri
Yaklaşık bin tane Leton özel ismi mevcuttur ve Leton takviminde her gün bir ya da daha fazlası yazar ve bu “isim günü” olarak adlandırılır. Bir kişinin isim gününde Letonlar genelde tebrikleri, hediyeleri ve çiçekleri kabul eder ve davet olmaksızın gelecek misafirleri beklemelidir. Letonca en ünlü erkek ismi Jānis ve onu takip eden Andris, Juris, Edgars, Māris ve Aivars şeklindedir. En yaygın kadın isimleri Anna, Kristīne, Marija, Inese, Inga ve Ilze’dir. Özel isimlerde moda değişme eğilimindedir yani yeni ve modern isimler kullanıma girebilir ve eski, uzun zamandır unutulmuş olan isimler yeniden ortaya çıkabilir. Fakat bazı yüzyıllarca eski isimler zamana karşı koymaya devam etmektedir: Kārlis, Ilze, Pēteris, Anna, Juris, vs. Leton isimlerin çoğunluğu Avrupalı Hıristiyan isimlerinin yerel türevleridir veya diğer birçoğu komşuluklardan ödünç alınmıştır, yaklaşık yüz tanesi de Letonlara özgüdür, örneğin Irbe, Sniedze, Viesturs, Dzintars, Auseklis. Bu Leton isimlerinin birçoğu hayvanları ya da doğaya ait suretleri belirtir; amber, yıldız, kar ya da bir kuş türü gibi. Örneğin Visvaldis, “herkesi yöneten” anlamına gelir.
Leton soy isimlerinin yaklaşık yarısı Leton kökenlidir: Bērziņš, Kalniņš, Ozoliņš. Leton kökenli çoğu soy isim belirli bir nesneyi belirtir: böylece Leton başbakanları arasında Gailis (Horoz), Krasts (Sahil), Šķēle (Dilim) isimleri bulunur. Daha az sıklıkla rastlananlar Almanca, İsveççe ya da Lehçe soy isimlerdir, buna rağmen Rus soy isimleri son yıllarda artış göstermiştir. Bir kimse soy isimlerini araştırırken, bir ailenin kökenini belirli bir mahalleye kadar götürebilir.
En sık rastlanan Leton isim ve soy isimleri, 2010
Erkek isimleri
|
Kadın isimleri
|
Soy isimler
| |
1
|
Jānis
|
Anna
|
Bērziņš
|
2
|
Andris
|
Kristīne
|
Kalniņš
|
3
|
Juris
|
Inese
|
Ozoliņš
|
4
|
Edgars
|
Inga
|
Jansons
|
5
|
Māris
|
Ilze
|
Ozols
|
6
|
Aivars
|
Līga
|
Liepiņš
|
7
|
Mārtiņš
|
Dace
|
Krūmiņš
|
8
|
Pēteris
|
Anita
|
Balodis
|
9
|
Ivars
|
Marija
|
Eglītis
|
10
|
Kaspars
|
Ieva
|
Zariņš
|
11
|
Valdis
|
Iveta
|
Pētersons
|
12
|
Uldis
|
Diāna
|
Vītols
|
13
|
Aigars
|
Sandra
|
Kļaviņš
|
14
|
Kārlis
|
Aija
|
Kārkliņš
|
15
|
Aleksandrs
|
Rita
|
Vanags
|
Kaynak: Letonya Enstitüsü
0 yorum: