Riga Mimarisi / Art Nouveau

Riga' da Art Nouveau (Jugendstil)

Art Nouveau 19. Yüzyılın sonları ve 20. Yüzyılın başlarından bir tarzdır. Mimarideki kullanımı bugünün tarz sistemine ulaşmasını sağlamıştır.

Art Nouveau yaratıcı yaklaşımının temel ilkesi, bir binanın işlevsel elemanlarının (planlama, yapım yöntemleri ve malzemeler) sanatsal bir imge ile ifade edilmesiydi. Art Nouveau mimarisinde çok çeşitli formel sanatsal akımlar gözlenebilir (Eklektik Dekoratif Art Nouveau, Rasyonellik, çoğunlukla adlandırıldığı biçimde Dikey Art Nouveau ve Ulusal Romantizm) Bezemeli dekorlar tarzın özünü belirlemez fakat bununla birlikte Art Nouveau yapılarının sanatsal sentezi içerisinde dekoratif bezemeler yalnızca Art Nouveau karakteristiğinde formlara sahiptir.

Riga'da Art Nouveau'nun gelişimi şehrin benzeri görülmemiş refah dönemine ve ani nüfus artışıyla aynı zamana denk düşer. Birkaç yıldan fazla bir süre içinde 100'den fazla çok katlı bina dikilmiştir. Riga'nın merkez bölgesinin farklı görünümü 20. Yüzyılın başlarında şeklini almıştır. 1904'ten itibaren, Riga'nın geç 19. Yüzyıl mimarisinin eklektik karakteristiği tamamen kaybolmuştur. Merkez bölgedeki tüm binaların yaklaşık %40'ı Art Nouveau tarzındadır. Bu da dünyadaki diğer herhangi bir şehirden oldukça fazladır.

Riga'da yerli mimarlar aktif iş sahibidirler. Yaklaşık 250 bina K. Pēkšēns'in tasarımları uygulanarak inşa edilmiş; J. Alksnis yaklaşık 140 tanesine imza atmış; O. Bārs, R. Donbergs ve E. Laube, 80 tanesinin; A.Vanags, 70; P. Mandelštams ve E.Pole, 40; B. Bīlenšteins, 30; M. Nukša, 20 tanesinin sahibidir. Mimarların neredeyse hepsi mesleki eğitimlerini Riga Teknik Enstitüsü'nde almıştır.

---

Eklektik Dekoratif Art Nouveau

Cephelerde binanın ölçülü şekline aldırmaksızın dekoratif bezemelerdeki abartı, Art Nouveau tarzına özgü bir karakteristiktir. Temel mimari yapısı -yüzey dekorasyonlarıyla canlandırılan düzenli ritimler- 20. Yüzyıl eklektisizminden farklı olmayan bazı binalar mevcuttur. Döneme yeni girenler yalnızca bezemeli motiflerdir – gergin şekilde eklemlenmiş çizgiler, geometrik figürler ya da stilize edilmiş bitki tasvirli bezemeler, maskeler ve genişletilmiş oranlar vs. Bu Eklektik Dekoratif akımı Art Nouveau tarzının gelişimin erken safhalarında ortaya çıkmıştır ve Riga'da fazla örneğine rastlanmamaktadır. En karakteristik örnekler, Alberta Sokağı üzerinde ve yakınındaki M. Eizenšteins tarafından tasarlanmış olan binalar ve H. Šēls, F. Šefels, R. Cirkvics. J. Alksnis ve diğer mimarlar tarafından tasarlanmış yapılardır.

---

Dikey Art Nouveau

Bu, Riga'nın Art Nouveau tarzı mimarisinin en karakteristik formel akımlarındandır. 1906'dan sonra romantik tarzda motiflerin bina cephelerinden yavaş yavaş kaybolması ile yayılmıştır. Bir binanın sanatsal imgesi cephedeki dikey elemanların vurgulanması ile şekillenir. Bu da cumbaların ve rölyeflerin güçlü biçimde eklemlenmesini ve birkaç kat yukarı uzanan, dışarı doğru çıkık şeritleri kapsar. Bezemeli dekorasyonlar katlar arası boşluklarda gösterilir ve cephenin temel mimari formlarına tamamen bütünleşmiş biçimdedirler, aynı zamanda da yapının dikeyselliğini de vurgulamaktadırlar. Riga'nın Art Nouveau yapılarından oluşan zengin mirasının üçte birinden fazlası Dikey Art Nouveau tarzını sergiler. Bazı yerlerde bu yapılar, kentsel çevrelerine tamamen hâkim konumda ve tanımlar niteliktedir (Brivibas Sokağı, Ģertrudes Sokağı, Aleksandra Čaka Sokağı vs.). Sıklıkla J. Alksnis, E. Laube, B. Bīlenšteins, O. Bārs, P. Mandelštams vs. gibi mimarların işleriyle temsil edilirler.

---

Ulusal Romantisizm

Riga mimarları tarafından mimaride farklı bir Leton tarzı geliştirmek için yapılmış bir girişimi yansıtır. Bu Art Nouveau tarzı 1905 ile 1911 arasında zenginleşmiştir. Geleneksel ahşap yapılar ve dekoratif sanatlar, ana ilham kaynağı olarak hizmet etmiştir. Leton mimarlar doğal ve yerli yapı malzemelerinin kullanımına özellikle değer vermiştir. Ulusal Romantisist yapıların karakteristiğinde, formlarda belirli bir ağırlık, anıtsal asalet, hayli eğimli çatılar, üstleri köşeli derin denizlikli pencereler ve fazlasıyla imtina ile kullanılan, bazen de Art Nouveau estetiğinin karakteristiği olan plastik, yuvarlak desenlere dönüşen zarif etnografik motifler vardır. Riga'daki neredeyse her 3 ya da 4 Art Nouveau tarzı binadan biri hemen hemen Ulusal Romantisizm kategorisine sokulabilir. Sanatsal kompozisyonlar sıklıkla yapı elemanlarından faydalanır (metal lentolar, destek kirişleri vs.). Bu formda en büyük ustalar: E. Laube, K. Pēkšēns, A. Vanags, A. Malvess idi. Ulusal Romantisizm Baltık Alman mimarların işlerinde de gözlenebilir.

Art Nouveau mimarisi başlıca olarak Riga'da bulunabilir ve Letonya'nın diğer yerlerinde yalnızca nadir örnekler görülebilir.

---

Kaynak: Letonya Enstitüsü